راه‌نمایی و چاه‌نمایی در قرآن کریم

باسمه تعالی

پروردگار مهربان در کتاب آسمانی خود در وهله اول، چاه‌ها، گردنه‌ها و پیچ‌های خطرناکی که ممکن است بر سر راه انسان‌ها وجود داشته باشد را به انحاء مختلف، به آنان نشان می‌دهد تا بشر بتواند با هوشیاری و آگاهی از این مخاطرات و خطرات پیش رو رهائی یافته و تنها "راه" که همان مسیر سعادت و حیات طیبه است را برگزیند.

به تعبیر استاد شهید مرتضی مطهری، این کتاب الهی بیش‌از آن‌که "راه‌نما" باشد "چاه‌نما" است، چراکه راه یکی است ولی چاه‌ها فراوان و تزئین‌شده و وسوسه ‌انگیز هستند و قدرت انتخاب و اختیار که موهبتی خدایی است، ممکن است مورد غفلت قرار گیرد.
علامه جوادی آملی در این زمینه، مطلب را در قالب "چاه و جاه" مطرح کرده و می‌گویند: خدای سبحان چاه‌های سر راه بشر را نشان داد تا که به "جاه" برسد.
پیامبر اکرم(ص) تحت عناوین مختلفی این مهلکات را عنوان نموده‌اند.
حضرت علی(ع) در قالب مَصارعُ العقول(لغزشگاه‌های عقول) و گردنه‌های سر راه انسان‌ها و تعبیرهای دیگری، بیاناتی ایراد فرموده‌اند.
مولوی در این زمینه تحت عنوان خُبث‌ نفس در قرآن به این مسئله اشاره نموده ‌است:

جمله قرآن شرح خُبث نفس‌هاست        بنگر اندر مصحف آن چشمت کجاست

و در بیانی دیگر چنین می‌گوید:

موسی و فرعون در هستی توست        باید این دو خصم را در خویش جست

جای ‌جای قرآن، مشحون از بیان کجراهه‌ها، بیراهه‌ها، سراب‌ها و خُبث‌ها، شقاوت‌ها و باطل خواهی‌های انسان‌ها در طول تاریخ است.
این واقعیت‌های تلخ بشری در قرآن مجید به‌صورت‌های گوناگونی بیان ‌شده است:

ابعاد روحی انسان(کل تجزیه ناپذیر)

© mostafanilipoor.blog.ir

مجموعه سوالات کلیدی راهگشا و سازنده

یکی از روش‌های تربیتی کارآمد به‌ویژه در فرهنگ قرآنی، قرار دادن مخاطب در برابر سؤال یا سؤالات است؛ چراکه از این ‌رهگذر، انسان‌ها به تأمل و توقف در آنچه که می‌اندیشند و آنچه می‌کنند، واداشته می‌شوند و چه ‌بسا موجب دگرگونی‌ها و انقلاب‌ها در روش‌ها و منش‌های انسانی می‌شود. صدها سؤالی که در قرآن مطرح ‌شده گویای این امر است ازجمله دو ابر سوال ذیل:

1. فَأَيْنَ تَذْهَبُونَ، پس به كجا می‌رويد^{(تکویر، 26)}
2. أَلَمْ يَأْنِ لِلَّذِينَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللَّهِ، آیا برای اهل ایمان وقت آن نرسیده که دل هایشان برای یاد خدا و قرآنی که نازل شده نرم و فروتن شود؟^{(حدید، 16)}

لذا مجموعه سؤالاتی در زمینه‌های گوناگون عنوان شده تا هر کس خود را در معرض آنان قرار داده و به خود پاسخ دهد.

 

طبقه‌بندی انسان‌‌ها از نظر دعا و درخواست از خداوند

انسان‌ها‌ را می‌توان  از نظر دعا و درخواست از خداوند به چهار دسته زیر تقسیم بندی نمود:

1. انسان‌های اضعف: آنها تنها از خدا چیزی طلب می‌کنند و دعایشان تنها درخواست از او است (طلب‌کارانه با خدا سخن می‌گویند)
2. انسان‌های ضعیف: آنها هم خدا را می‌خوانند و هم از او چیزی می‌خواهد
3. انسان‌های متوسط(اوساط مردم): خواندنشان بیشتر می‌شود و خواسته‌هایشان کمتر
4. انسان‌های متعالی: آنان که به اوج انسانیت و کمال رسیده‌اند(مانند ائمه اطهار) عبادتشان فقط خواندن خداست و از او چیزی نمی‌خواهند؛ یعنی دعای آنها هم خواندن است نه سؤال کردن و خواستن.

نمونه‌ها:

1. دعای عرفه امام حسین(علیه‌ السلام)،
2. آخرین مناجات امام حسین(علیه‌ السلام)،
3. مضامین مناجات شعبانیه و دعای کمیل حضرت علی(علیه‌ السلام).

 

تنظیم و تدوین: مصطفی نیلی‌پور

 

جنود عقل و جنود جهل(شیطان)

عده‌ای از اصحاب امام صادق(علیه السلام) در خدمت حضرتش بودند. سخن از عقل و جهل به میان آمد. حضرت(ع) فرمودند: باید عقل و لشکریانش، و جهل و لشکریانش را بشناسید. یکی از اصحاب عرض کرد: فدایت شوم آنچه لازم است برایمان بفرمایید.

قال الصادق(ع):

إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ الْعَقْلَ وَ هُوَ أَوَّلُ خَلْقٍ مِنَ الرُّوحَانِیِّینَ عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ مِنْ نُورِهِ فَقَالَ لَهُ أَدْبِرْ فَأَدْبَرَ ثُمَّ قَالَ لَهُ أَقْبِلْ فَأَقْبَلَ فَقَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى خَلَقْتُكَ خَلْقاً عَظِیماً وَ كَرَّمْتُكَ عَلَى جَمِیعِ خَلْقِی ... ثُمَّ جَعَلَ لِلْعَقْلِ خَمْسَةً وَ سَبْعِینَ جُنْداً فَلَمَّا رَأَى الْجَهْلُ ... فَأَعْطِنِی مِنَ الْجُنْدِ مِثْلَ مَا أَعْطَیْتَهُ فَقَالَ نَعَمْ فَإِنْ عَصَیْتَ بَعْدَ ذَلِكَ أَخْرَجْتُكَ وَ جُنْدَكَ مِنْ رَحْمَتِی قَالَ قَدْ رَضِیتُ فَأَعْطَاهُ خَمْسَةً وَ سَبْعِینَ جُنْداً ...

موفق‌ها و ناموفق‌ها

در این نوشتار سعی شده است تا تعدادی از صفات و ویژگی‌های افراد موفق بیان شود. از خالق توفیق‌ها مسئلت داریم تا ما را در زمره موفق‌ها قرار دهد و دَمادَم در همه عرصه‌های زندگی، موفقمان بدارد که خودش فرمود: "وما توفیقي الّا بالله".

 

1. موفق‌ها هیچگاه خود را با بدها مقایسه نمی‌کنند، چراکه می‌دانند ضرر خواهند کرد.
2. موفق‌ها فکر می‌کنند که خدا هر روز، یک‌ بار دیگر، فرصت جدیدی به آن‌ها داده لذا در انجام‌ وظیفه، کوتاهی نمی‌کنند.
3. موفق‌ها باور دارند که حساب و کتاب امّت خمینی، سنگین‌تر از امت‌های دیگر است.
4. موفق‌ها همواره توجه دارند که مبادا روز قیامت، شرمنده و خجالت ‌زده صلحا و شهدا باشند.
5. موفق‌ها می‌دانند که نان حلال، ریشه در رنج، باور دینی و هنر دیندار بودن دارد.

دین گریزی و دین‌ پذیری

در هر زمان بوده‌اند مصلحین و بزرگانی که دغدغه دینداری مردم را داشته و نیز مفسدینی که همواره درصدد مبارزه با دین و دینداران عمل می‌کرده‌اند.

امروزه با گسترش فضاهای مجازی و رسانه‌ها پرداختن به دو مبحث "دین پذیری و دین گریزی" امری فوق ‌العاده ضروری و به‌روز است.

از این ‌رو به‌طور گذرا و فهرست‌وار به این دو مقوله پرداخته می‌شود.

زبانِ ارتباط گیری اثرگذار با نوجوانان و جوانان در عصر حاضر

برای آنان که دغدغه تربیت فرزندان، این سرمایه‌های ماندگار خود را دارند.

برای آنان که تربیت را قیمتی شدن و قیمتی نمودن فرزندان خویش، می‌دانند.

برای آنان که خانواده و ارکان آن را دستِ‌کم و سهل و آسان نمی‌پندارند.

برای آنان که تربیت را کاری "احساسی‌ ادراکی" دانسته نه صرفاً احساسی، نه کاملاً ادراکی.

برای آنان که زبان تربیت را حکایتِ سوزن و  چاه کندن می‌دانند.

روشن است که برای داشتن زبان ارتباط مؤثر با نسل نوجوان و جوان، در این عصر و زمان، که ویژگی عمده‌ی آن پرتماس‌ترین دوران‌ها است، باید ظرافت‌ها، حساسیت‌ها، مهارت‌های خاص و دانش ویژه‌ای را در امر تربیت نوجوانان و جوانان به‌کار ببریم.

از طرفی دیگر، باید به این موضوع نیز توجه کنیم که شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی، نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری ارکان شخصیتی این عزیزان، دارد. همچنین این نامعلم‌ها، یکی از عوامل فاصله اندازی شدید، بین نسل‌ها هستند، به‌طوری‌که امروزه دو نسل "والدین و فرزندان" و "معلم و دانش آموزان" زبان همدیگر را نمی‌فهمند و گویی که هر کدام، در سیاره‌ای جدا از هم زندگی می‌کنند.

بنابراین در این مقاله، سعی بر آن است که زبان‌های گوناگون ارتباط با نوجوانان و جوانان، که برگرفته از منابع مختلف تربیتی و تجارب چند ساله است، به معرض فکر و نظر شما دردآشنایان قرار گیرد؛ به امید آن‌که بتوانیم نسل بالنده و مفیدی را تحویل جامعه دهیم.

سواد زندگی

تغییرات دوران ما شتابی فراوان گرفته است و ما اینک شهروند دورانی هستیم که دانش و فناوری و پیشرفت‌های علمی با سرعتی فوق تصور در حال تغییر است. این دگرگونی‌ها درحدی است که حتی ارزش‌ها و مناسبات انسانی را به بازیچه گرفته و تا حدی دگرگون و واژگونه نموده است.

امروز متغیرات فراوانی را در جامعه شاهد هستیم؛ از جمله تغییرِ تعریفِ سواد.

فرهیختگان و نهادهای مختلف، دانش‌ها و مهارت‌های جدیدی را برای زیستن در هزاره کنونی ضروری می‌دانند که بر آن‌ها نام سواد نهاده‌اند.

از جمله آن‌ها می‌توان به این موارد اشاره نمود: سواد عاطفی، سواد ارتباطی، سواد مالی، سواد رسانه‌ای، سواد رایانه‌ای، سواد بهداشتی، سواد فرهنگی، سواد حقوقی و سواد آموزش و پرورش و... .

درمجموع می‌توان گفت که در این عصر و زمان، نیازمندِ بازنگری به مفهوم سواد هستیم؛ چرا که موارد یاد شده، هر یک شاخه‌ای از تنه اصلی، یعنی همان سواد زندگی است.

زندگی با خداوند(خدا در متن زندگی)

انسان مؤمن و موحد، خدا را نه ‌تنها در باور ذهن خود که در زندگی و عینیت خارجی خویش، جاری و ساری می‌نماید و در مقام توحید عملی، به حول قوه الهی، معاش و معاد خود را تضمین و تأمین می‌نماید. به دیگر سخن، ساختار و سازمان زندگی موحدانه بر پایه اسماء و صفات الهی و بهره‌مندی از آن‌ها استوار شده است و لحظه لحظه زندگی مؤمنانه‌ توحیدی، با نامی از نام‌های زیبای الهی گره خورده است و به تعبیر قرآن در بخشی از آیه 191 سوره آل‌عمران: الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِهِمْ آنان که همواره خدا را ایستاده و نشسته و به پهلو آرمیده یاد می کنند[در همه حالات زندگی].

و این نیست مگر به خاطر آن‌که نظام هستی و انسان، هم در اصل پیدایش خود و هم در ادامه یافتن حیات خویش، به خداوند متعال وابسته است. برقراری آگاهانه و عاشقانه و مستمرِ با اسماء الهی، موجب بهره‌مندی افزون‌تر و توسعه وجودی بیشتر انسان خواهد شد.

می‌دانیم که برای خداوند متعال، نود و نه نام احصاء شده است. ذیلاً به بیان انواع احصاء و ارتباط با نام‌های الهی می‌پردازیم: