مصطفی نیلی‌پور

یکی از روش‌های تربیتی کارآمد به‌ویژه در فرهنگ قرآنی، قرار دادن مخاطب در برابر سؤال یا سؤالات است؛ چراکه از این ‌رهگذر، انسان‌ها به تأمل و توقف در آنچه که می‌اندیشند و آنچه می‌کنند، واداشته می‌شوند و چه ‌بسا موجب دگرگونی‌ها و انقلاب‌ها در روش‌ها و منش‌های انسانی می‌شود. صدها سؤالی که در قرآن مطرح ‌شده گویای این امر است ازجمله دو ابر سوال ذیل:

1. فَأَيْنَ تَذْهَبُونَ، پس به كجا می‌رويد^{(تکویر، 26)}
2. أَلَمْ يَأْنِ لِلَّذِينَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللَّهِ، آیا برای اهل ایمان وقت آن نرسیده که دل هایشان برای یاد خدا و قرآنی که نازل شده نرم و فروتن شود؟^{(حدید، 16)}

لذا مجموعه سؤالاتی در زمینه‌های گوناگون عنوان شده تا هر کس خود را در معرض آنان قرار داده و به خود پاسخ دهد.

الف) سوالاتی پیرامون خودشناسی

1. تا چه اندازه خود را مالک خویشتن می‌دانید؟
2. آیا خود را فردی نصیحت‌پذیر می‌دانید یا بی‌نیاز از نصیحت؟
3. شما به نظر خودتان همواره نیّر و نور افزا هستید یا مُستنیر و طالب نور یا هر دو؟
4. آیا خودتان را شناخته‌اید که درون‌گرا هستید یا برون‌گرا؟
5. آیا اعلامیه استقلال خود را نوشته‌اید؟
6. راستی برای‌ اینکه در زندگی غافلگیر نشوید چه اقدام یا اقداماتی انجام داده‌اید؟
7. آیا صعودها و سقوط‌ها و فراز و نشیب‌های وجودتان را بررسی کرده‌اید؟
8. افتخارات و مباهات خود را بررسی کرده‌اید؟ و چه اندازه واقعی و ارزشی‌اند؟
9. به چه چیزی بیشتر عشق می‌ورزید که دلتان را شیفته خود نموده ‌است؟
10. بهترین‌های عمرتان کدام است؟
11. مهم‌ترین شعاری که لازم است انسان همواره تا پایان عمر، مورد توجه قرار دهد چیست؟
12. تا چه اندازه توانسته‌اید رگ خوابِ(قِلِق) خود را بدست آوردید؟
13. آیا خود را فردی احساساتی یا پخته و معقول می‌دانید؟
14. آیا همواره عقلتان به کارتان می‌رسد(سوال مرسوم و بسیار مهم)؟
15. آیا یقین دارید که فکر شما و مغزتان مال خود شماست؟
16. آیا توجه نموده‌ایم که چه بوده‌ایم؟ چه گشته‌ایم؟ و چه باید می‌بودیم؟
17. آیا ظرفیت‌ها و توانایی‌های خود را در حد ضرورت شناخته‌اید؟
18. آیا حرکت نوار عمرتان را می‌توانید با یک دکمه متوقف کنید؟

ب) سوالاتی پیرامون خودسازی

1. آیا تاکنون به غلط‌گیری شخصیت خود اقدام نموده‌اید؟
2. راستی اولین قدم برای مدل‌سازی بهروزی انسان کدام است؟
3. چه روشی را پیشه کنیم تا ضمن انتقادکنندگی، انتقادپذیر خوبی هم باشیم؟
4. آیا تاکنون توانسته‌اید ارکان شخصیت خود را شکل دهید؟
5. آیا راهکارهای روحیه ساز را برای خود تجربه کرده‌اید؟
6. آیا آیین‌نامه رفتاری خودتان را تدوین کرده‌اید؟
7. آیا در صدد سامان بخشیدن به افکار و اندیشه خود بوده‌اید؟
8. به نظر خودتان از نظام رفتاری یا آشفتگی رفتاری برخوردارید؟
9. انتظار شما در زندگی از خودتان چیست؟
10. شما در زندگی به چه نتیجه یا نتایجی رسیده‌اید؟

ج) سوالاتی پیرامون توان‌سنجی

1. به نظر شما دانستنی‌ها، توانستنی‌ها و خواستنی‌های هر کس چه رابطه‌ای با هم دارند؟
2. آیا شما بیشتر به خودسنجی می‌پردازید یا دگرسنجی؟
3. آیا تاکنون محاسبه کردیده‎‌اید از چه مواهبی برخوردارید؟
4. آیا حدود لغزش‌ها و لغزشگاه های خود را شناخته‌اید؟
5. آیا جنبش‌ها، توانش‌ها و ریزش‌های خود را بررسی کرده‌اید؟
6. تا چه حد توانسته‌اید بر مشکلات وجودی خود فائق آیید؟
7. آیا بررسی کرده‌اید از شخصیت پایدار برخوردارید یا شخصیت متزلزل؟
8. تا چه حد خود را یافته‌اید و حریف نفس خویشتن بوده‌اید؟

د) سوالاتی پیرامون رفتار

1. نماز در زندگی شما تا چه اندازه نقش حیاتی داشته ‌است؟
2. در چه مواقعی بیشتر خوشحال می‌شوید؟
3. آیا واقعاً سرنخ زندگی‌تان به دست خودتان می‌باشد؟
4. بیشتر از چه چیزهایی می‌ترسید؟
5. چه رفتارهایی بیشتر شما را ناراحت می‌کند؟
6. چه باید بکنیم که میزان پشیمانی و تأسف ما کم باشد؟
7. آیا رفتارهای خوشایند و ناخوشایند خود را بررسی کرده‌اید؟
8. آیا فقط "خوب گفتن" هنر است یا هنر "خوب شنیدن" از آن مهم‌تر است؟
9. اصولا با خود چگونه رفتار می‌کنید؟
10. چه روشی پیشه کنیم تا میزان صبر و آستانه تحمل ما افزون گردد؟
11. بزرگ‌ترین خدمتی که هر کس می‌تواند به خود و دیگران بکند چیست؟
12. آیا آیین‌نامه رفتاری خود را خودتان تعیین و تدوین نموده‌اید؟
13. آیا مسامحه کاری‌های خود را شناخته و به‌عنوان اصلاح رفتاری کوشیده‌اید؟
14. کلیدی‌ترین فضیلت اخلاقی و کلیدی‌ترین صفت و رفتار ناپسند از نظر شما کدام است؟
15. چه کنیم که همواره آرامش و اطمینان خاطر در زندگی‌مان حاکم شود؟
16. نقش ما در بدبختی یا سعادتمندی خودمان چیست؟
17. تا چه اندازه در تغییر و اصلاح رفتاری خود سرمایه‌گذاری کرده‌اید؟
18. آیا "مشاهده تغییر رفتار تدریجی" خود را تجربه کرده‌اید؟
19. آیا در زندگی فهمیدید چه بخواهید و چه بکنید که حق و حقیقت باشد؟
20. آیا به گره‌های کور رفتاری خود پی برده‌اید؟
21. بیشتر در چه مواقعی خوشحال هستید؟
22. شما در زندگی از چه چیزی یا چه چیزهایی بیشتر رنج می‌بریم؟
23. چه دورنمایی برای آینده خود ترسیم کرده‌اید؟

هـ) سوالاتی پیرامون مسائل تربیتی

1. چه عواملی می‌تواند در تربیت سالم و جامع ما انسان‌ها مؤثر باشد؟
2. اصولاً پدیده‌ای تکرار در امر تربیت مطلوب است یا ناپسند؟
3. چه عواملی در کسب موفقیت تربیت اجتماعی ما مؤثر است؟
4. به نظر شما چه موانعی بر سر راه موفقیت تربیت اجتماعی وجود دارد؟
5. رشد و بالندگی تربیتی انسان در پرتو چه اموری است؟
6. به نظر شما چگونگی دستیابی به "تربیت دینی" و مراحل آن چیست؟
7. محصول و نتیجه تربیت درست انسان چیست؟
8. آیا مدل تربیتی خود را انتخاب کرده‌اید؟ با چه معیارهایی؟
9. علائم رشد و بی رشدی در امر تربیت چیست؟
10. آیا مسائلی مانند شخصیت‌شناسی انسان، ریشه قرآنی هم دارد؟
11. در تربیت دینی و قرآنی، یک انسان، مساوی چند نفر است(یک مساوی چند است)؟

و) سوالاتی پیرامون مسائل اجتماعی

1. رمز محبوبیت اجتماعی ما انسان‌ها چه چیز یا چه چیزهایی می‌تواند باشد؟
2. شما تا چه اندازه آداب اجتماعی را شناخته و خود را موظف به رعایت آنها می‌دانید؟
3. شما راه ‌حل خاصی برای مشکلات اجتماعی می‌شناسید یا اینکه این امور ربطی به ما ندارد؟
4. آیا توانسته‌اید رگِ خواب(قِلِق) اطرافیان خود را بدست آورید؟ ضرورتی دارد؟
5. حیات اجتماعی ما انسان‌ها به چه چیزی قابل تشبیه است؟
6. بُعد اجتماعی ما انسان‌ها تا چه اندازه در تکامل شخصیتی ما نقش مؤثری دارد؟
7. به ‌نظر شما بزرگ‌ترین آفت فعالیت‌های گروهی و اجتماعی چیست؟
8. بحث‌های گروهی و اجتماعی تا چه حد مفید فایده یا احیاناً مضر است؟

ز) سوالاتی پیرامون ما و دیگران

1. آیا کلید فهم رفتار با دیگران را بدست آورده‌اید؟
2. تجربه مردمداری شما چه اندازه است و چه ضرورتی در این رابطه می‌شناسید؟
3. بزرگ‌ترین موهبت انسان‌های موفق نسبت‌ به دیگر افراد چیست؟
4. آیا در معاشرت با دیگران پیش ‌شرط یا پیش‌ شرط‌هایی قائل هستید؟
5. شما در برابر افراد عصبانی چه واکنشی از خود نشان می‌دهید؟
6. حاصل‌ضرب اندیشه‌ها یا تفریق اندیشه‌، کدامیک را باور دارید؟
7. آیا می‌توانید ملاکی برای ارزشیابی تقوای دیگران در نظر بگیرید؟
8. تا چه اندازه در ارتباط با دیگران توفیق داشته‌اید؟ چه آثار مثبتی در این راه برایتان به‌وجودآمده است؟
9. شما در دوست‌یابی چه معیارهایی دارید و چقدر در ایم امر موفق بوده‌اید؟
10. معمولاً شما دوست دارید با چه کسی درد دل کنید و گاهی اسرار خود را با او در میان بگذارید؟
11. علت تن درندادن عده‌ای به رفاقت‌ها و دوستی‌ها به نظر شما چیست؟
12. آیا به دیگران خوش‌بین هستید یا بدبین یا جور دیگری؟
13. به نظر شما مکانیسم برقراری ارتباط با دیگران چیست؟
14. به نظر شما اولویت با خودسازی است یا دگرسازی؟
15. تا چه حد اهل مشورت کردن با دیگران هستید و چه ضرورتی در این امر می‌بینید؟
16. چه کنیم افرادی که با آن‌ها سروکار داریم به اندیشه و تفکر واداشته شوند؟
17. آیا انسان‌هایی را می‌شناسید که توانسته باشند از استعدادها و توانایی‌های خود بخوبی بهره‌برداری کنند؟

ح) سوالاتی پیرامون آگاهی

1. تا چه حد به پیچ‌ و خم زندگی خود آگاهی دارید؟
2. شما نسبت‌ به دنیا چه دیدگاهی دارید؟
3. شما با این نظر تا چه حد موافقید: "به ‌نحوی تربیت‌شده‌ام که نمی‌توانم خود را عوض کنم، کسی نباید از من انتظار خاصی داشته باشد"؟
4. به نظر شما فرقِ بود و نمود امور این عالم چیست؟

ط) سوالاتی پیرامون انگیزه

1. به چه صورتی می‌توان در افراد ایجاد انگیزه نمود و انگیزه آنان را برانگیخت؟
2. چگونه می‌توان انگیزه شاد و باطراوت بودن را در خود یا دیگران ایجاد کرد؟
3. به‌ نظر شما انگیزه یا انگیزه‌های ما انسان‌ها از تحصیل کردن چیست؟
4. آیا انگیزه‌های ما انسان‌ها درونی و ذاتی است یا بیرونی و سطحی و گذرا؟

ی) سوالاتی پیرامون مسائل خانوادگی

1. آیا می‌خواهید رفتار شریک زندگی‌تان را اصلاح و عوض کنید؟
2. شما در میان اعضای خانواده تا چه اندازه محبوب و مورد احترام هستید؟
3. مدیریت و اداره خانه در منزل شما به چه شیوه‌ای است؟

ک) سوالاتی پیرامون فرزندان

1. اصول برقراری مناسبات با فرزندان به ‌نظر شما چیست؟
2. چه کنیم که فرزندانمان بی‌عرضه و بی‌دست و پا نباشند؟
3. درمورد اعتمادبه‌نفس فرزندان چه اقداماتی باید انجام داد؟ چقدر این امر اهمیت دارد؟
4. چه کنیم که فرزندانمان هم احساس مسئولیت کنند، بیندیشند و هم شاد و باطراوت باشند؟

ل) سوالاتی پیرامون نوجوانان و جوانان

1. نوجوانان و جوانان اصولاً مهر طلب‌اند یا مهرورز؟ چرا؟
2. نوجوانان و جوانان به چه چیزی قابل تشبیه‌اند؟
3. به نظر شما بزرگ‌ترین مشکل یک نوجوان یا جوان چیست؟
4. راستی شما جوانان و نوجوانان عزیز، درباره خودتان چند کتاب و چند مقاله معتبر و مستند مطالعه کرده‌اید؟
5. چه عواملی موجب طرد جوانان از سوی همسالان می‌شود؟
6. تا چه حد می‌توان به نوجوانان و جوانان اعتماد و اطمینان پیدا کرد؟
7. چه اموری موجب پذیرفتگی جوانان در جامعه و در میان همسالان خود می‌شود؟

پی‌نوشت:

1. متن آیات قرآن کریم از وبسایت: ParsQuran.com

تهیه و تنظیم: مصطفی نیلی‌پور