درباره نفسِ انسان، صدها سال است که حکما و اندیشمندان اسلامی بررسی‌ها و نظریه‌های فراوان و حتی متضادی ارائه کرده‌اند. مسائل گوناگونی از قبیل معرفت نفس، جوهریت نفس، تجرد نفس، کیفیت پیدایش نفس، بقاء ابدی نفس و کیفیت تعلق و تدبیر نفس به بدن و امثال آن را مطرح کرده‌اند. در بین حکما، فلاسفه و عرفا نیز پیرامونِ مراتب نفس و مبدأ آن صحبت‌های متفاوت و گوناگونی وجود دارد.
برخی از اندیشمندان قرآنی مراتب نفس در قرآن کریم را بدین‌گونه عنوان کرده‌اند: نفس مسوّله، نفس امّاره، نفس لوّامه، نفس ملهَمه، نفس مطمئنه. در این رتبه‌بندی، مبدأ نفس را نفس مسوّله و مرتبه والاتر از آن را نفس امّاره دانسته‌اند و حال آن‌که این‌چنین نیست.
مراتب پنج‌گانه یادشده بعضی جلوه‌های نازله نفس‌اند؛ مانند نفس مسوّله و نفس امّاره و عده‌ای جلوه‌های متعالیه نفس‌اند که مبداء آن‌ها نفس لوّامه می‌باشد.