مصطفی نیلی‌پور

ذکر کمالات و اسماءالحسنای الهی و شمارش این اسماء و صفات، در قرآن کریم و روایات به صورت‌های ترکیبی یا به‌صورت انفرادی، هر کدام، دارای جهات خاصی است؛ ولی عموماً از دو ویژگی اصلی برخوردار است:

 1- برهان پذیری و مستدل بودن

 حکما و فلاسفه الهی می‌گویند: خداوند متعال، هستی محض است و وجود و هستی، منشأ هر کمالی است؛ پس او دارای هر کمالی می باشد. ذکر اوصاف کمال در پایان آیات قرآن کریم نیز استدلال بر اسماء و افعالی است که در آن آیه ذکر شده است که اصطلاحاً آن را «حکومت اسماء کلی بر اسماء جزئی» می‌نامند.

 2- ذکر اسماء و صفات الهی همراه با دعوت

ذکر کمالات و اسماء و صفات حسنای الهی به انگیزه خودستایی نیست؛ بلکه این ادعاهای مبرهن و مستدل، دعوت‌نامه‌‌های خداوند، به بندگان سعادت‌طلب است که خدای تو این‌چنین است و تو نیز این‌گونه باش.

این‌که ما را به خواندن دعای جوشن کبیر و احصای اسماء الهی، ترغیب و تشویق کرده‌اند. مقصود، تلفظ محض و شمارش صرف اسماء و صفات الهی نیست؛ بلکه غرض این است که آدمی، با شمارش و خواندن این اسماء و صفات، و آشنایی با مضمون و معنای آن‌ها خود را بسازد و به آن‌ها متخلق گردد، در حقیقت، جوشن کبیر، دعوت‌نامه کمال الهی است که از جانب خداوند، توسط فرشته وحی به پیامبرش ابلاغ شده، تا ما انسان‌ها بر آن اساس، کمالات الهی را در خود متجلی نماییم.

 هر چه آدمی به منبع کمال، نزدیک‌تر گردد، کمالات در او بیشتر ظهور و بروز پیدا می‌کند. نزدیک شدن به خدای علیم، قدیر، کریم، حکیم، عزیز، انسان را عالم، قادر، کریم، حکیم و عزیز می‌کند.

اگر آدمی، چشم و گوش خود را به خدا بسپارد، مظهر « سمیع » و « بصیر » می‌شود.

اگر علم خود را در راه رضای او بکار گیرد، مظهر « علیم » می‌گردد.

اگر آدمی جان خود را به خدای حی باقی بسپارد، دیگر حیوان و یا حیوان ناطق که دیگران گفته‌اند، نیست؛ بلکه « حی متأله » می‌شود و در جناتُ النعیم، به او دعوت‌نامه‌ای با عنوان « من الحی الذی لایموت، الی الحی الذی لایموت » داده می شود. چراکه در دنیا همواره با خدای حی لایموت معامله می‌کرده است.

در این رابطه باید گفت که انسان‌ها در این دنیا چند دسته‌اند:

1. برخی خودمحورند، چراکه براساس خواسته‌ها و تمایلات شخصی عمل می‌کنند و این همان رهایی و یله بودن در این جهان است.
2. برخی عقل محورند، چون فقط بر اساس تشخیص عقل، عمل می‌کنند.
3. عده ای حق محورند، زیرا خدامحوری در زندگی آنان حاکم است.
4. عده‌ای محور حق اند، اینان همان پیشگامان راه حق اند که ائمه اطهار(ع) می‌باشند که در زیارت جامعه کبیره، توصیفشان چنین امده است: والحق معکم و فیکم و منکم و الیکم.

این بزرگواران، هم رهروند و هم راه اند و هم راهنما. آنان سبیل اعظم حق اند. أنتم السبیل الاعظم.

زیارت جامعه کبیره نیز دعوت‌نامه کمال است، چراکه این زیارت معتبر و مستند، بیان کمالات ائمه اطهار(ع) است که امام هادی(ع) به ما معرفی کرده‌اند. البته ما به کنه وجودی آنان پی نخواهیم برد، ولی می‌توانیم به آنان نزدیک شویم.

شیعه یعنی شیوع فرهنگی ائمه اطهار(ع)، چون شیوع فکری و فضائل ائمه اطهار(ع) را موجب شده و این زمانی حاصل خواهد شد که فضائل آنان را در خود پیاده و متجلی ساخته و در این صورت است که می‌تواند در دیگران، این فضائل و کمالات را رواج داده تا شیوع پیدا کند.

پیرو جامع و پویا بودن می‌تواند چنین کارایی را داشته باشد، در حالی که پیرو ایستا و مدعی، کارایی چندانی ندارد.

در زیارت جامعه کبیره اقرار می‌کنیم محقق لما حققتم، مبطل لما ابطلتم، و این فراز زیارت، نیز بیانگر کمال خواهی، کمال‌گرایی و باطل ستیزی است که در این دعوت‌نامه کمال آمده‌ است و باید از زاویه دعوت‌نامه کمال به اسماء و صفات الهی نگریست و نیز از این زاویه باید به زیارات، بویژه زیارت جامعه کبیره نگاه کرد، تا از این رهگذر، بتوانیم خود را به کمالات بی‌پایان الهی و همچنین کمالات ائمه اطهار(ع)، در حد استطاعت خود، بیاراییم.

دعای سحر که از امام باقر(ع) به ما رسیده است نیز،آموزش، تمرین و ممارست در همین راستا است.

اللهم انی اسئلک من نورک ... اللهم انی اسئلک من کمالک ... اللهم انی اسئلک من علمک

منبع عمده: ادب فنای مقربان، تالیف علامه جوادی آملی

گردآوری: مصطفی نیلی‌پور