مصطفی نیلی‌پور

انسان مؤمن و موحد، خدا را نه ‌تنها در باور ذهن خود که در زندگی و عینیت خارجی خویش، جاری و ساری می‌نماید و در مقام توحید عملی، به حول قوه الهی، معاش و معاد خود را تضمین و تأمین می‌نماید. به دیگر سخن، ساختار و سازمان زندگی موحدانه بر پایه اسماء و صفات الهی و بهره‌مندی از آن‌ها استوار شده است و لحظه لحظه زندگی مؤمنانه‌ توحیدی، با نامی از نام‌های زیبای الهی گره خورده است و به تعبیر قرآن در بخشی از آیه 191 سوره آل‌عمران: الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِهِمْ آنان که همواره خدا را ایستاده و نشسته و به پهلو آرمیده یاد می کنند[در همه حالات زندگی].

و این نیست مگر به خاطر آن‌که نظام هستی و انسان، هم در اصل پیدایش خود و هم در ادامه یافتن حیات خویش، به خداوند متعال وابسته است. برقراری آگاهانه و عاشقانه و مستمرِ با اسماء الهی، موجب بهره‌مندی افزون‌تر و توسعه وجودی بیشتر انسان خواهد شد.

می‌دانیم که برای خداوند متعال، نود و نه نام احصاء شده است. ذیلاً به بیان انواع احصاء و ارتباط با نام‌های الهی می‌پردازیم:

1) احصاء و ارتباط دیداری

حضرت علی(ع) در نهج‌البلاغه می‌فرمایند: اَلقَلبُ مُصحَفُ البَصَر، آنچه دیده بیند در دل نگاشته می‌گردد. نگاه به خطوط قرآن، جمال اولیای الهی، نام‌های نوشته ‌شده پروردگار و آیات تکوینی خدا در آفرینش، موجب نفوذ نور حق در باطن و متأله شدن انسان گردیده که همین نورانیت، مقدمه‌ای برای متخلق شدن به اسماء و صفات الهی خواهد شد. در آیات و روایات درباره نظاره توحیدی اسماء، صفات و آیات الهی در قرآن، فراوان یاد شده است که با تعبیر اُنظُر، اُنظُرُوا، فَأنظُر بیان شده است از جمله: "فَنظُر إِلی أثارِ رَحمَتِ الله". همچنین پیامبر اکرم(ص) فرموده‌اند: برای هر عضوی از اعضای بدن تو زکاتی واجب شده که باید در راه خدا بپردازی، پس بدان زکات چشم تو، نظر تو با عبرت و پند گرفتن، باید همراه باشد.

2) احصاء و ارتباط شنیداری

ازجمله مهم‌ترین راه‌های بهره‌گیری و غرقه شدن در لذت‌های معنوی و سلوک الهی، استماع نام‌های الهی و بهره‌ گیریی شنیداری از صوت قرآن، اذکار و اسماء الهی، به‌ویژه بانوای گرم قاریان است. نوازش روح با شنیدن اسماء و صفات الهی، موجب تقویت و ارتقای روح انسان می‌شود؛ چنانچه در سیره اولیای الهی، این روش ارزشمند وجود داشته است. قرآن در این زمینه می‌فرماید: وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ، و هنگامی که قرآن خوانده شود، به آن گوش فرا دهید و سکوت کنید تا مشمول رحمت شوید( اعراف، آیه 204).

3) احصاء و ارتباط گفتاری

به زبان جاری کردن نام‌های خدای سبحان و تکرار آن‌ها از جمله راه‌های ارتباطی برای بهره‌گیری انسان از برکات، آثار و نام‌های الهی است. قرآن می‌فرماید: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا، ای اهل ایمان! خدا را بسیار یاد کنید(احزاب، آیه 41). بدون شک یکی از مصادیق بارز ذکر کثیر خدا، ذکر لسانی اسماء الهی است. در قرآن کریم به گونه‌های مختلفی در بکارگیری لسانی از اسماء و صفات الهی، تشویق شده‌ایم: قُل الحَمدُ لله، قُل اَدعُوَا الله و... . همچنین در روایات اهل بیت(ع) تشویق فراوانی برای تمسک قولی به اسماء و صفات الهی، جهت رشد روحی و حل مشکلات، وارد شده است.

4) احصاء و ارتباط لمسی

برقراری تماس جسمیِ با وضو با اسماء الهی نیز از جمله راه‌های ارتباط با این نام‌های مقدس است. در آیه 79 سوره واقعه داریم: لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ. قرار دادن آیات الهی بر دیدگان و صورت و بوسیدن و لمس آیات و نام‌های خداوند، منشاء شفا و درمان بیماری‌های روحی و جسمی و سبب نورانیت اعضای بدن می‌شود. در این رابطه امام صادق(ع) در روایات فراوانی به این امر توصیه فرموده‌اند.

5) احصاء و ارتباط چشایی

در برخی روایات، نوشتن آیات و نام‌های الهی با زعفران بر ظروف و سپس حل کردن این نوشته در آب و نوشیدن چنین آبی برای شفا یابی، توصیه شده است. استفاده از آثار درمانی نام‌های خداوند و آیات قرآن، خوردن، چشیدن(تحنیک) استفاده از تربت امام حسین(ع) برای درمان و شفا یافتن است. ابن‌عباس یکی از راویان حدیث، وقتی از ضعف حافظه نزد پیامبر اکرم(ع) شکایت کرد، حضرت رسول(ص) فرمودند: برای تو هدیه‌ای دارم که جبرئیل به من هدیه کرده است؛ سپس فرمودند: در ظرفی مسی با زعفران و گلاب، سوره‌های حمد و توحید و ناس و فلق و یس و حشر و واقعه و ملک را بنویس و کمی آب زمزم یا آب باران را بدان بیفزا و در زمان سحر، آن را بنوش. امام صادق(ع) نیز به یکی از اصحاب فرمودند: برای شفا یافتن، سوره یس را با عسل بر جامی بنویس و آن را بنوش.

6) احصاء و ارتباط حملی(همراه داشتن اذکار)

از جمله سفارش‌های اهل‌بیت(ع) برای پناه‌ جویی به نام‌های خداوند و آیات قرآن، همراه داشتن آن‌هاست. همراه داشتن نام‌ها و اذکار و آیات خاص، آثار و برکات فراوانی دارد که در این زمینه از امیرالمؤمنین(ع) و امام صادق(ع) نیز روایاتی نقل شده است.

7) احصاء و ارتباط نوشتاری

نگارش نام‌های الهی از جمله راه‌های بهره‌گیری از این نام‌های مقدس است؛ زیرا با نوشتن، علاوه بر پرداخت زکات دست و ادای حقِ عبادتِ دست، امکان بهره‌مندی از برکات این نام‌ها برای خود و دیگران فراهم می‌شود. نگارش اسماءالله می‌تواند در قالب کتاب، دیوارنویسی، تابلوهای هنری و... باشد. نوشتن نام‌های خدا سفارشی است که از جانب اهل‌ بیت(ع) نیز شده است.

8) احصاء و ارتباط ذهنی

ذهن انسان مسلمان باید ظرف معارف الهی باشد و یکی از بهره‌های معنوی هر بنده‌ای، به خاطر سپردن معارف ناب و آیات قرآن و از جمله نام‌های نیکوی الهی است. ذهن انسان‌های موحد، ظرفی پاک برای نام‌ها و صفات خداوندی است و این افراد تلاش می‌کنند با برقراری ذهنی با اسماءالله یعنی حفظ آن‌ها، باطن پاک خود را به نور نام‌های الهی زینت بخشند.

9) احصاء و ارتباط تدبری

قرآن کریم از مصادیق و از مظاهر اعلای تجلی اسماء و صفات الهی است. تدبر در آیات الهی به شکل عام و خاص، از ویژگی‌های بارز عرفا و علمای اخلاق است که در قرآن و روایات بر آن تاکید شده است. از جمله در آیه 24 سوره محمد: أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا. تدبر در اسماء و صفات الهی برای کسب خلاقیت فکری و نورانی کردن اندیشه و سلوک إلی‌الله از راه‌های مهم بهره‌گیری از اسماءالله است.

10) احصاء و ارتباط عملی و تخلقی

دقیق‌ترین و کامل‌ترین نوع بهره‌گیری از اسماء الهی، همسان‌ سازی و همانند سازی خود، بر اساس اسماء و صفات الهی می‌باشد و به تعبیر واضح‌تر، یعنی تخلق به صفات و اسماء خداوند. این نوع بهره‌گیری در انسان‌های کامل در حد اعلی است تا آن‌جا که این حضرات، به مقام وجه‌الهی، باب‌الهی و یداللهی نائل می‌شوند، اما گذشته از انسان‌های کامل، دیگران نیز لازم است در مسیر سلوک الی‌الله، تلاش کافی بنمایند تا با جهاد کبیر و اکبر، به مقام‌های والای انسانی دست یابند.

11) احصا و ارتباط تدافعی و تهاجمی

استفاده از اسماء و صفات الهی به ‌منظور تهاجم به دشمن و یا دفاع از خود در برابر حملات پیدا و ناپیدا و نیز حفاظت از گزند دشمنان ظاهری و باطنی و حتی بیماری‌ها، گونه‌ای دیگر از استفاده از آثار و برکات اسماءالله و نوعی دیگر از برقراری ارتباط با اسماء و صفات الهی است. خداوند در آیه 45 سوره انفال می فرماید: ای اهل ایمان! هنگامی که [در میدان نبرد] با گروهی [از مشرکان و کافران] برخورد کردید، ایستادگی نمایید و خدا را بسیار یاد کنید تا رستگار شوید. پیامبر اکرم(ص) در لیلة المبیت هنگام خروج از خانه برای هجرت از مکه به مدینه، با خواندن آیه  وَجَعَلْنَا مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ سَدًّا وَمِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَأَغْشَيْنَاهُمْ فَهُمْ لَا يُبْصِرُونَ (یس، آیه 9) خود را از دید دشمنان مخفی و حفظ نمودند.

از جمله کاربردهای اسماء الهی، بیمه معنوی خود و زندگی خویش به‌وسیله این اسماء مقدس است و در کنار این بیمه معنوی، دیگر مواردی مانند: صدقه دادن، خیر رسانی به دیگران، خوش ‌خلقی، پرهیز از ستم و رسیدگی به ایتام، به‌عنوان راهکارهای بیمه معنوی بیان شده است. در جنگ بدر و جنگ احد، پیامبر اکرم(ص) و حضرت علی(ع) از اذکار و اوراد خاصی برای دفاع و نیز برای تهاجم به دشمن استفاده می‌کردند.

12) توجه به خواسته‌های الهی

خداوند در قرآن از ما خواسته است که این‌‌چنین باشیم؛ این‌چنین که بودیم، خدا در متن زندگی ما است. به مواردی از رفتارهای فردی و اجتماعی مورد پسند خداوند اشاره می‌کنیم:

• روحیه راستگویی داشته باشید تا در زمره راستگویان قرار بگیرید(سوره یوسف، آیه10- سوره منافقون، آیه 10)
• روحیه سپاس‌گزاری داشته باشید تا در گروه شاکرین باشید(سوره اعراف، آیه 144)
• از ساجدین باشید(سوره حجر، آیه 98)
• پیرو واقعی پیامبر اکرم(ص) باشید( سوره احزاب، آیه 21)
• تابع اوامر پروردگار باشید تا در گروه مسلمین باشید(سوره نمل، آیه 91)
• اقامه کننده قسط و عدل در جامعه باشید(سوره نساء، آیه 135)
• یاری کننده دین خدا باشید(سوره صف، آیه 14)

13) توجه به خطوط قرمز الهی

خداوند از ما خواسته است که این‌چنین نباشیم. مواردی از این رفتارهای فردی و اجتماعی ناشایست که باعث می‌شود خداوند در زندگی ما نقش نداشته باشد عبارتند از:

• نباید خدا فراموش باشید(سوره حشر، آیه 19)
• به ‌هیچ‌ وجه، ریاکار نباشید(سوره انفال، آیه 21)
• ناامید و مأیوس نباشید
• ناسپاسی و کفران کننده نعمت‌های الهی نباشید(سوره آل عمران، آیه 156)
• هرگز از غفلت زده‌ها(غافلین) نباشید(سوره اعراف، آیه 205)
• مبادا از جاهلین باشید(سوره انعام، آیه 35)
• از افراد شکّاک نباشید(سوره آل عمران، آیه 60)
• هیچگاه از پیمان‌شکنان نباشید(سوره نحل، آیه 92)
• یار و مددکار و همکار مجرمین نباشید(سوره قصص، آیه 17)
• خیانت‌کار نباشید
• از تفرقه ‌افکنان و اختلاف ‌اندازان نباشید(سوره آل عمران، آیه 105)

پی‌نوشت:

1. متن آیات قرآن کریم از وبسایت: ParsQuran.com

تهیه و تنظیم: مصطفی نیلی‌پور